Landelijke draaiorgeldag bij Museum Nienoord in Leek

Leek – Zondag 12 september van 11.00-17.00 uur organiseert Museum Nienoord in samenwerking met de “Kring van Draaiorgelvrienden” de landelijke draaiorgeldag in Leek. Leden van deze vereniging komen met prachtige draaiorgels uit alle windstreken van ons land naar Nienoord. Bezoek aan deze dag is gratis.

Draaiorgels horen bij Nederland, net als de tulpen, de molens en de klompen. Vrijwel iedere toerist die ons land aandoet komt wel een keer een oer-Hollands pierement tegen.

Vroeger veel gebruikt
Toch is de kans op zo’n ontmoeting al lang niet meer zo groot als vroeger. Vooral vóór de Tweede Wereldoorlog was er een veelvoud van het huidige aantal draaiorgels op straat te vinden. Zo werd er halverwege de dertiger jaren alleen al in Amsterdam dagelijks door meer dan 30 orgels gespeeld. In veel andere steden, vooral in Rotterdam, was dat aantal niet heel veel minder.

Bij de straatexploitatie van draaiorgels trekt een orgelman of orgelvrouw erop uit om met een draaiorgel muziek te laten klinken in de openbare ruimte. Bij de straatexploitatie neemt de orgelman of vrouw dikwijls de rol op zich van entertainer. Hij begroet vriendelijk de passanten en toehoorders en tracht al rammelend met zijn ‘mansbakje’, het mansen, een financiële bijdrage te verkrijgen.

Overal te vinden
Maar niet alleen op straat speelden draaiorgels. Ook op de kermissen wemelde het er van. Nagenoeg iedere vermaak-zaak had er één. Geluidsinstallaties bestonden immers nauwelijks. Daarnaast hadden, veel cafés en dansgelegenheden een orgel binnen de muren.

Met hun marsen, walsen, operette en opera-aria’s waren de draaiorgels populaire instrumenten, waarbij vaak tientallen luisteraars te vinden waren.

Nadat in verscheidene steden groepen enthousiastelingen zich al min of meer verenigd hadden, werd in mei 1954 de Kring van Draaiorgelvrienden (K.D.V.) opgericht. Door zich landelijk te verenigen en allerlei activiteiten te ontplooien, kon het draaiorgel zijn plaats in de Nederlandse samenleving te laten behouden.

Groot aantal te zien
In Leek kunt u kijken en luisteren naar dans-, straat- handdraai- concert- en kermisorgels. Totaal gaat het om 13 instrumenten. Mogelijk is er zelfs deelname uit Engeland. Het betreft dan een 89 toets orgel van het fabricaat Marenghi; het instrument is al meer dan 100 jaar oud.

Het oudste orgel hier is De Lange Gavioli van Museum Speelklok te Utrecht. Tot in de jaren vijftig deed het dienst bij kermisattracties van Hommerson uit Breda, Toen ook voor dit orgel stilstand dreigde heeft de toenmalige Stichting Stadsontspanning Utrecht het instrument aan kunnen kopen. Bij opheffing van deze stichting is het orgel eigendom geworden van Museum Speelklok, eveneens te Utrecht. Eerder was het al in onderhoud en beheer bij dit museum.

De Lekkerkerker is één van de zeven draaiorgel, welke op de lijst van Nederlands  cultureel erfgoed staan (Wet tot Behoud Cultuurbezit). Een aantal jaren geleden is dit 90 toetsen tellend orgel grondig gerestaureerd. Bij elk orgel is wel een verhaal te vertellen, maar dat laten wij graag aan de deskundigen (de orgeleigenaren) over.

Nederlandse Pianola Vereniging
Behalve dertien draaiorgels is ook de Nederlandse Pianola Vereniging present. Zij geeft een presentatie in een zaal in de Borg. Deze vereniging zet zich in voor het behoud van pianola’s. Een pianola is in feite een piano met daarin een afspeelmechaniek dat via papieren rollen werkt. Zo rond 1900 was sprake van het hoogtepunt van deze instrumenten. Vooral in rijkere kringen was in huis een pianola te vinden. Men wilde geen pianolessen nemen, maar wel pianomuziek hebben. In plaats van aan lessen werd het geld besteed aan het kopen van muziekrollen.

Tijdens het spelen van de pianola kon men toch andere dingen doen. In die zin is er de laatste paar eeuwen niets veranderd. Soms wordt een pianola uitgebreid met andere registers, zoals slagwerk en/of orgelpijpen. In plaats van een spookpianist (rollen) kan men het instrument echter ook zelf gewoon bespelen.

   
Back to top button